Reakcje skórne po iniekcjach mogą być immunologiczne lub nieimmunologiczne, mogą pojawiać się szybko lub późno (zmiany stają się widoczne w ciągu kilku minut, dni, tygodni, miesięcy po iniekcji).

Wystąpienie nie pożądanej reakcji po iniekcyjnej może wynikać nie tylko z właściwości samego preparatu (budowa chemiczna, stopień oczyszczenia, substancje dodatkowe), ale również z cech pacjenta (gatunek, wiek, predyspozycje rasowe) oraz miejsca wykonania iniekcji. Należy pamiętać, że gryzoń jest wyjątkowym pacjentem, wymagającym szczególnej troski. Artykuł stanowi podsumowanie różnych rodzajów reakcji skórnych na iniekcje u gryzoni. Nie pożądane reakcje po iniekcyjne mogą pojawić się jako wynik immunologicznego odczynu (alergia na lek) lub, znacznie częściej, na drodze mechanizmów nieimmunologicznych. Siła alergizującego działania leków zależy głównie od ich budowy i działania w organizmie. Najłatwiej uczulają białka wzbudzające najsilniejszą odpowiedź immunologiczną.

Większość leków będących związkami chemicznie prostymi może jednak uczulać na zasadzie haptenów po połączeniu w ustroju z białkowym nośnikiem i utworzeniu alergenów o mniej lub bardziej uczulających właściwościach. Mechanizmy reakcji na leki charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem i wiążą się zarówno z występowaniem odmiennych klas immunoglobulin, jak i różnych uczulonych subpopulacji limfocytów T produkujących szereg cytokin. Reakcje skórne mogą wystąpić w miejscu iniekcji lub w miejscach odległych (skórne odczyny polekowe) (4). Mogą być przewidywalne lub zupełnie niespodziewane. Odczyny po iniekcyjne mają na ogół charakter miejscowy, często przejawiający się pod postacią ognisk ograniczonego łysienia. Zmiany po iniekcyjne w obrębie skóry występują u wszystkich zwierząt, ale u gryzoni są zdecydowanie częstsze ze względu na słabsze ukrwienie skóry i podawanie zbyt dużej ilości preparatu w jedno miejsce.

Nadal też zdarza się w praktyce stosowanie zbyt grubych igieł i za dużych stężeń leków w iniekcjach pod skórnych (dalej w tekście będzie używany zamiennie skrót literowy s.c.). Częstą przyczyną uszkodzeń skóry i tkanki podskórnej oraz wtórnie infekcji miejscowych jest niestety tak że nie prawidłowa technika wykonania iniekcji (nie prawidłowe miejsce, zbyt płytkie lub zbyt głębokie podanie leku). Trudności w wykonaniu iniekcji może przysporzyć również bardzo duża aktywność niektórych gatunków drobnych gryzoni (myszy, gerbile, chomiki miniaturowe oraz wiewiórki). Możliwe powikłania iniekcji podskórnych i domięśniowych mają bardzo szeroki zakres, zaczynając od stanów zapalnych (skóry, tkanki podskórnej lub mięśni) charakteryzujących się bólem, obrzękiem, zaczerwienieniem lub podwyższeniem temperatury miejscowej, poprzez ropnie po iniekcyjne, uszkodzenie nerwów, jałową martwicę, reakcje uczuleniowe, zmiany zabarwienia lub odbarwienie skóry i włosów, wyłysienia i zrosty poinfekcyjne (u niektórych pacjentów tak liczne, że uniemożliwiają kolejne iniekcje) (1, 2, 4).

Powierzchowne stany zapalne skóry:

• iwermektyna 1% podawana s.c. jest źródłem bólu

• enrofloksacyna 5% podawana s.c. powoduje ból, obrzęk i zaczerwienienie, tak że martwicę skóry (reakcja może wystąpić już przy stężeniu 2,5%)

• catosal 10% (ból)

• klanobutin (np. Clanohepar) – bolesność w miejscu iniekcji

• tylozyna – reakcje bólowe, lokalne obrzęki i wybroczyny• preparaty witaminowe zawierające witaminy z grupy B lub witaminę C (np. Combivit) – w miejscu podania może wystąpić przemijający odczyn zapalny, u gryzoni często po podskórnym podaniu dochodzi do martwicy (tak że bardzo silna reakcja bólowa, mogąca doprowadzić do wstrząsu i nagłej śmierci)

• linkomycyna i spektynomycyna – w miejscu iniekcji mogą pojawić się lekkiego stopnia miejscowe podrażnienia, które po kilku dniach zanikają (nie stosować u królików, świnek morskich, chomików i gerbili, zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu u innych gryzoni roślinożernych ze względu na duże ryzyko enterotoksemii)

• cefaleksyna – ból, obrzęk mijający w ciągu 24 godzin, przeciwwskazania jak przy penicylinach, wyjątek stanowią zakażenia Streptococcus zooepidemicus

• metamizol (Pyralgina) – bolesne podanie domięśniowe

• glukonian wapnia – w miejscu podania powstaje galaretowaty obrzęk, który znika po 12 godzinach

• menbuton – krótko trwały ból.